एकादशी व्रत हे हिंदूंमध्ये सर्वात लोकप्रिय व्रत मानले जाते. वर्षभरात एकूण चोवीस एकादशी असतात, परंतु या सर्व एकादशींपैकी ज्येष्ठ शुक्ल एकादशी ही सर्वात फलदायी मानली जाते कारण या एकादशीचे व्रत केल्यास वर्षभरातील एकादशीच्या उपवासाचे फळ मिळते.

निर्जला एकादशीच्या उपवासासाठी अत्यंत संयम आवश्यक आहे. या युगात हे व्रत पूर्ण सुख आणि शेवटी मोक्ष प्रदान करणारे आहे असे सांगितले आहे. कृष्ण पक्ष आणि शुक्ल पक्ष या दोन्ही एकादशीला अन्न ग्रहण करण्यास मनाई आहे. चला तर मग जाणून घेऊया निर्जला एकादशी व्रत कथा.

निर्जला एकादशी व्रत कथा !
निर्जला एकादशी व्रताचे पौराणिक महत्त्व आणि विवेचनही कमी मनोरंजक नाही. जेव्हा सर्वज्ञ वेद व्यासांनी पांडवांना एकादशीचे व्रत पाळण्याची प्रतिज्ञा केली होती जी धर्म, अर्थ, काम आणि मोक्ष या चारही गोष्टींना अनुमती देते.

तेव्हा युधिष्ठिर म्हणाले,”जनार्दन ! कृपया ज्येष्ठ महिन्याच्या शुक्लपक्षात येणाऱ्या एकादशीचे वर्णन करा.”

भगवान श्रीकृष्ण म्हणाले,”हे राजा ! याचे वर्णन परम पुण्यवान सत्यवती नंदन व्यासजी करतील, कारण ते सर्व धर्मग्रंथांचे तत्वज्ञानी आणि वेद आणि वेदांचे तज्ञ विद्वान आहेत.”

मग वेद व्यासजी म्हणू लागले,”कृष्ण पक्ष आणि शुक्ल पक्ष या दोन्ही एकादशीला अन्न खाण्यास मनाई आहे. द्वादशीच्या दिवशी स्नान करून पवित्र व्हावे आणि फुलांनी केशवची पूजा करावी. नंतर नित्य विधी पूर्ण करून प्रथम ब्राह्मणांना भोजन द्यावे व शेवटी स्वतः भोजन करावे.”

हे ऐकून भीमसेन म्हणाले,”हे मुनीवर! माझे म्हणणे ऐका. राजा युधिष्ठिर, माता कुंती, द्रौपदी, अर्जुन, नकुल आणि सहदेव, हे सगळे कधीही एकादशीला जेवत नाहीत आणि ते मला नेहमी सांगतात की भीमसेन एकादशीला जेवू नका. पण मला त्यांच्यासारखे उपवास करणे जमत नाही. मुनीवर, यावर काहीतरी उपाय सुचवा. मला स्वर्गप्राप्ती हवी आहे.”

भीमसेनचे म्हणणे ऐकून व्यासजी म्हणाले, “जर तुम्ही नरक अपवित्र मानत असाल आणि स्वर्गाची प्राप्ती करू इच्छित असाल तर दोन्ही पक्षातील एकादशीच्या दिवशी भोजन करू नये.”

भीमसेन म्हणाले, “महामुनी! मी खरे सांगतो. मी एकही वेळ जेवल्याशिवाय राहू शकत नाही. मग दोन्ही वेळ उपाशी कसा राहणार? वृक नावाची आग माझ्या पोटात नेहमी जळत असते, म्हणून जेव्हा मी खूप खातो तेव्हाच ती कमी होते. मी त्यातल्या त्यात वर्षातून एकदाच उपवास करू शकतो. कृपया असे एक व्रत निश्चित करा जे स्वर्गप्राप्ती सुलभ करेल आणि ज्याचे पालन करून मी पुण्याचा भागीदार होऊ शकेन. मी त्याचे योग्य पालन करीन.”

व्यासजी म्हणाले,”भीमा! ज्येष्ठ महिन्यात सूर्य वृषभ किंवा मिथुन राशीत असो, शुक्ल पक्षातील एकादशीला पाण्याशिवाय व्रत करावे. तोंडात पाणी फक्त कुस्करण्यासाठी किंवा तोंड धुण्यासाठी टाकता येते, त्याशिवाय विद्वान माणसाने तोंडात पाणी घालू नये, पूर्ण दिवस निर्जल राहावे. अन्यथा उपवास मोडतो.

एकादशीच्या सूर्योदयापासून दुसऱ्या दिवशी सूर्योदयापर्यंत जल वर्ज्य केल्यास हे व्रत पूर्ण होते. त्यानंतर द्वादशीला सकाळी स्नान करून विधीपूर्वक ब्राह्मणांना जल आणि सोने दान करावे. अशाप्रकारे सर्व कार्य पूर्ण केल्यानंतर जितेंद्रिय पुरुषाने ब्राह्मणांसोबत भोजन करावे.
केवळ निर्जला एकादशीचे पालन केल्याने मनुष्य वर्षभरात होणाऱ्या सर्व एकादशींचे फल प्राप्त करू शकतो यात शंका नाही. शंख, चकती आणि गदा धारण करणाऱ्या भगवान केशवांनी मला सांगितले होते की, जर एखादी व्यक्ती सर्वांना सोडून माझ्याकडे एकटी आली आणि एकादशीचे व्रत केले तर तो सर्व पापांपासून मुक्त होतो.

एकादशीचे व्रत पाळणाऱ्या व्यक्तीला काठी घेऊन प्रचंड, राक्षसी आणि भयंकर यमदूत येत नाहीत. शेवटी पिवळा वस्त्र परिधान केलेला, मृदू स्वभावाचा, हातात सुदर्शन धारण केलेला आणि तशाच तत्पर मनाचा असलेला विष्णूचा दूत शेवटी या वैष्णव माणसाला भगवान विष्णूच्या निवासस्थानी घेऊन जातो.

म्हणून निर्जला एकादशीचे व्रत करून श्रीहरीची पूजा करावी. स्त्री असो की पुरुष, तिने मेरू पर्वताएवढे मोठे पाप केले असेल तर या एकादशी व्रताच्या प्रभावाने ते सर्व जळून राख होते. त्या दिवशी पाण्याचे नियम पाळणाऱ्या व्यक्तीला पुण्य प्राप्त होते. प्रत्येक प्रहारमध्ये लाखो सोन्याची नाणी दान केल्याचे फळ त्याला मिळते असे ऐकले आहे.

मनुष्य निर्जला एकादशीच्या दिवशी स्नान, दान, जप, होम इत्यादी जे काही करतो ते सर्व अक्षय आहे, हे भगवान श्रीकृष्णाचे विधान आहे. निर्जला एकादशीचे व्रत योग्य पद्धतीने केल्यास मनुष्य वैष्णवपद प्राप्त करतो. जो व्यक्ती एकादशीच्या दिवशी अन्न खातो तो पापाचे अन्न खातो. या जगात तो चांडाळासारखा आहे आणि मृत्यू झाल्यावर त्याला दुःखाचा सामना करावा लागतो.

जेष्ठाच्या शुक्ल पक्षातील एकादशीचे व्रत आणि दान करणाऱ्यांना सर्वोच्च पद प्राप्त होते. जे एकादशीचे व्रत करतात ते खुनी, मद्यपी, चोर, देशद्रोही असले तरी सर्व पापांपासून मुक्त होतात.

कुंतीनंदन! निर्जला एकादशीच्या दिवशी धर्माभिमानी स्त्री-पुरुषांसाठी विहित केलेले विशेष दान आणि कर्तव्ये ऐका: त्या दिवशी पाण्यात झोपलेल्या भगवान विष्णूची पूजा करावी आणि जलमयी धेनुचे दान करावे किंवा शुद्ध धेनु किंवा घृतमयी धेनुचे दान करावे.

ब्राह्मणांना पुरेशी दक्षिणा आणि विविध मिठाई देऊन तृप्त करण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे. असे केल्याने ब्राह्मण निश्चितच तृप्त होतात आणि जेव्हा ते तृप्त होतात तेव्हा श्री हरी मोक्ष देतात. ज्यांनी या निर्जला एकादशीचे व्रत शाम, दाम आणि दान यांत मग्न राहून, श्री हरिची पूजा करून, रात्री जागरण करून पाळले, त्यांनी आपल्या बरोबर मागील शंभर पिढ्या आणि भावी शंभर पिढ्या परमेश्वराच्या परमधामात नेल्या आहेत.

निर्जला एकादशीच्या दिवशी अन्न, वस्त्र, गाय, पाणी, पलंग, सुंदर आसन, कमंडलू आणि छत्र दान करावे. जो कोणी श्रेष्ठ आणि योग्य ब्राह्मणाला जोडे दान करतो, तो सोन्याच्या विमानात बसून स्वर्गात स्थापित होतो. जो या एकादशीचा महिमा भक्तिभावाने ऐकतो किंवा कथन करतो तो स्वर्गात जातो. सूर्यग्रहणाच्या वेळी चतुर्दशीयुक्त अमावस्येला श्राद्ध केल्याने जे फल प्राप्त होते, तेच फल श्राद्ध श्रवणानेही प्राप्त होते.

सर्व प्रथम दात घासल्यानंतर भगवान केशवांच्या प्रसन्नतेसाठी मी एकादशीचा उपवास करीन आणि आचमन सोडून इतर जल त्याग करीन हा नियम पाळावा. द्वादशीला देवेश्वर भगवान विष्णूची पूजा करावी. सुगंध, उदबत्ती, फुले आणि सुंदर वस्त्रांनी पूजन केल्यानंतर एक घागरी पाणी दान करण्याचा संकल्प करा आणि खालील मंत्राचा जप करा.

जगाच्या महासागरातून आपल्याला वाचवणारे भगवान हृषीकेश ! पाण्याचा हा घागर दान करून, मला परम गती प्राप्त करण्यास मदत करा.

भीमसेन! ज्येष्ठ महिन्यातील शुक्लपक्षातील एकादशीला निर्जल व्रत करावे. त्यादिवशी साखरेसह पाण्याची घडी उत्तम ब्राह्मणांना दान करावी. असे केल्याने मनुष्य भगवान विष्णूच्या जवळ जातो आणि आनंद अनुभवतो.

त्यानंतर द्वादशीला ब्राह्मणाला भोजन दिल्यावर त्याने ते अन्न स्वतः खावे. अशा प्रकारे जो पापनाशिनी एकादशीचे व्रत पूर्णतः पाळतो तो सर्व पापांपासून मुक्त होऊन आनंदमय स्थितीला प्राप्त होतो.”

मुनिवरांचे हे बोलणे ऐकून भीमसेनानेही या शुभ एकादशीचे व्रत सुरू केले. तेव्हापासून ती लोकांमध्ये पांडव द्वादशी म्हणून प्रसिद्ध झाली.

ज्येष्ठ शुक्लपक्ष एकादशीच्याच दिवशी भगवान श्रीकृष्णाने रुक्मणी देवीचे अपहरण केले होते, म्हणून या एकादशीला रुक्मणी-हरण एकादशी असेही म्हणतात.

मित्रमैत्रिणींनो, तुम्हाला आजचा निर्जला एकादशी व्रत कथा हा लेख कसा वाटला? आपला अभिप्राय कंमेंट मध्ये नक्की कळवा.